Điều trị lao cho trẻ em và những khó khăn khi dùng thuốc

SKĐS. Hiện nay, Chương trình Chống lao quốc gia chưa có các dạng thuốc lao bào chế riêng cho trẻ em nên việc sử dụng thuốc ở đối tượng này gặp một số khó khăn do viên thuốc to, khó uống.

Trẻ bị lao thường có nguồn lây nhiễm từ người thân đã bị mắc lao. Lao trẻ em thường được phát hiện trong các gia đình nghèo, điều kiện sống chật chội và ở những trẻ bị suy dinh dưỡng khi hệ thống miễn dịch bị suy giảm. Bệnh chủ yếu lây qua đường hô hấp. Ngoài ra, trẻ còn có thể bị lây bệnh ở trường học, ngoài cộng đồng khi tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây. Nguy cơ từ nhiễm lao trở thành bệnh lao là 10%. Nguy cơ này tùy thuộc nhiều yếu tố như tuổi khi nhiễm lao, tình trạng dinh dưỡng của trẻ, tình trạng vi khuẩn lao của nguồn lây tiếp xúc, thời gian và cường độ tiếp xúc nhiều hay ít. Thường gặp các thể lao ở trẻ em như lao sơ nhiễm, lao màng não, lao kê, lao phổi và lao màng phổi.

Một số thể lao ở trẻ em

Lao sơ nhiễm thông thường không có triệu chứng hoặc có triệu chứng cảm cúm thoáng qua hay nóng sốt mệt mỏi, chán ăn hoặc ít khi có triệu chứng giống như thương hàn, sốt cao, mệt mỏi nhưng không rối loạn tiêu hóa. Có trường hợp có biểu hiện ở niêm mạc và ngoài da như: hồng ban nốt nổi 2 - 3 đợt hay viêm kết giác mạc. Triệu chứng của lao sơ nhiễm rất mơ hồ, giống như biểu hiện của bệnh viêm đường hô hấp nên khó chẩn đoán, dễ bị bỏ sót. Trẻ có thể tự khỏi, nếu lao sơ nhiễm tiến triển nhẹ và sức đề kháng của trẻ cao.

Lao màng não, lao kê cấp tính là hai biến chứng nặng và sớm của sơ nhiễm lao dễ đưa đến tử vong nếu không được chẩn đoán, điều trị sớm. Vi khuẩn lan truyền theo đường máu từ tổn thương ban đầu, xảy ra ở các lứa tuổi, nhưng nhiều nhất ở trẻ nhỏ không tiêm vaccin BCG.

Lao màng phổi (hiếm gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi), với triệu chứng mệt, sút cân, ho, đau tức ngực, Xquang phổi cho thấy tràn dịch.

Lao phổi với triệu chứng sốt nhẹ về chiều, mệt, chán ăn, sút cân, tức ngực, ho có đờm hay có máu.

Lao ngoài phổi: thường gặp lao hạch ngoại vi, lao xương khớp, lao màng bụng và lao niệu, sinh dục.

Những khó khăn khi dùng thuốc

Việc chẩn đoán bệnh lao ở trẻ em rất khó vì triệu chứng lâm sàng thường mờ nhạt nên dễ bị nhầm với các bệnh lý khác, trong khi lứa tuổi thường bị lao lại dưới 5 tuổi “chưa biết nói về triệu chứng bệnh, không biết khạc đờm”. Bệnh lao trẻ em có thể chữa lành được với hóa trị lao ngắn ngày, kể cả các thể nặng nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng nguyên tắc: uống thuốc đúng, đủ, đều và không được bỏ sót.

Phác đồ điều trị lao trẻ em thường sử dụng công thức sau: 2HRZE/4HR hoặc 2HRZ/4HR. Hướng dẫn: Giai đoạn tấn công kéo dài 2 tháng, gồm 4 loại thuốc (HRZE) hoặc 3 loại thuốc (HRZ) dùng hằng ngày, điều trị cho tất cả các thể lao trẻ em. Giai đoạn duy trì kéo dài 4 tháng gồm 2 loại thuốc là H và R dùng hằng ngày.

Trong trường hợp lao trẻ em thể nặng có thể cân nhắc dùng phối hợp với streptomycin. WHO đã cho liều khuyến cáo của ethambutol, isoniazid, pyrazinamid và rifampicin cho trẻ em trên 3 tháng tuổi tính theo cân nặng thể trọng như sau: ethambutol (E): 20 mg/kg; isoniazid (H): 10 mg/kg; pyrazinamid(Z): 35 mg/kg; rifampicin (R): 15 mg/kg.

Hiện nay, Chương trình Chống lao quốc gia chưa có các dạng thuốc lao bào chế riêng cho trẻ em nên việc sử dụng thuốc ở đối tượng này gặp một số khó khăn do viên thuốc to, khó uống. Việc tuân thủ nguyên tắc điều trị phải được hướng dẫn cho các bậc phụ huynh. Tình trạng một số trẻ ở các vùng sâu, vùng xa không tuân theo cách chữa trị lao bài bản nên đã xảy ra vi khuẩn lao kháng thuốc với chính bản thân trẻ đó. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại hiện nay là do đại dịch HIV/AIDS ngày càng gia tăng sẽ tạo điều kiện để lao kháng thuốc phát triển.

Phòng ngừa bệnh bằng vaccin

Sau khi sinh 3 ngày trẻ phải được tiêm vaccin BCG phòng lao. Trẻ em được tiêm phòng lao bằng vaccin BCG có thể tránh được các thể lao nặng như lao kê, lao màng não. Nhưng dù đã tiêm phòng lao, ở thời kỳ chưa có miễn dịch không nên để trẻ tiếp xúc với nguồn lây. Và đã có miễn dịch rồi cũng hết sức hạn chế không để trẻ cùng sống hay tiếp xúc với người ho khạc ra vi trùng lao, đồng thời tránh các bệnh truyền nhiễm khác làm suy sụp miễn dịch lao. Ngoài tiêm BCG, trẻ cần được tiêm chủng đầy đủ các loại vaccin phòng bệnh và có chế độ nuôi dưỡng thích hợp với từng lứa tuổi. Các bậc cha mẹ cần tránh để trẻ bị suy dinh dưỡng và nếu trong gia đình có người bị lao thì phải cách ly trẻ khỏi nguồn lây.

ThS. Lê Quốc Anh